همبستگی اجتماعی در نگاه اسلام /13 --------------------------------------- #شفیعی_مطهر -------------------------------------- الف) معاشرت مؤمنان با يكديگر ===================== تـضـاد مـنافع، برتري‌خواهي، تنگ‌چشمي و محدوديت نعمت‌ها و ثروت‌ها، همبستگي اجتماعي را تهديد مي‌كنند و گاهي كار را به جايي مي‌رسانند كه به صلح و هم‌زيستي مسالمت‌آميز آسيب مي‌‌رسانند و كساني را كـه بـر اثـر خـلقـت و طـبـيـعـت، هـمـزاد و هـمـراه هم هـسـتـند، در برابر هم قرار مي‌دهند. اسلام براي آن كه چنين خطري را رفع كند، راه‌كارهايي را پيشنهاد داده است كه يكي از مهم‌ترين آن ها طرح ايده برادري است. خداوند نخست وضعيت نابسامان پيش از اسلام را يادآور مي‌شود. سپس مي‌گويد: وَ أذْكُرُوا نِعْمَتَ أللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ كُنْتُمْ أََعْدَاءً فَألَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ فَأََصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْوانًا... .(آل عمران: 103) نـعـمـت خـدا را بـر خـويـشـتـن بـه يـاد آوريـد كـه دشـمـن يـكـديـگـر بـوديـد و او مـيـان دل‌هاي‌ شما، الفت ايجاد كرد و به بركت نعمت او برادر شديد. ب) طبقه‌بندي مؤمنان در معاشرت با يكديگر اسلام با طرح درجه‌هاي برادري، بهترين راه­كار را براي به ثمر نشستن همبستگي اجتماعي پيشنهاد كرده است؛ زيرا هيچ‌گاه افراد نسبت به ديگران احساس يگانه ­اي ندارند. برخي خويشاوندند و برخي بيگانه و بعضي‌ها دوست قديمي‌اند. اگر قرار بود، فرد نسبت به همه مسلمانان، تكاليفي يكسان داشته باشد، اين طرح شكست مي ­خورد. ازاين ­رو، خداوند با توجه به شناختي كه از انسان‌ها داشت، بهترين راه­كار؛ يعني طبقه‌بندي كردن افراد را در روابط اجتماعي برگزيد. ج) وظايف مؤمنان در معاشرت با يكديگر اسلام براي آن كه اين طرح، ضمانت اجرايي داشته باشد، دستورهايي داده و تكليف‌هايي معيّن كرده است. يكي از تفاوت‌هاي اساسي اسلام با ديگر مكتب‌هاي بشري، در نوع ضمانت اجرايي آن است. مكتب‌هاي بشري، بيشتر مي‌كوشند تا حد امكان از ضمانت اجراي رسمي و دولتي استفاده كنند، در حالي‌كه اسلام تلاش دارد از نظارت اجتماعي دروني و غيررسمي سود جويد. امتياز اين ضمانت اجرايي آن است كه به پليس و دادگاه نياز ندارد. افزون بر اين‌، در خلوت و مكان‌هايي كه پليس حضور ندارد، كارآيي دارد. بنابراين، اسلام، حقوقي را براي مؤمنان نسبت به يكديگر وضع كرده است كه بسيار اهميت دارد. رعايت اين حقوق بر همه مسلمانان و مؤمنان واجب است و در صورتي كه ناديده گرفته شود، عذاب اخروي را در پي خواهد داشت. فردي كه حقوق برادر مؤمنش را ادا نكند، دچار عذاب وجدان مي‌شود و اين عذاب وجدان، احتمال تكرار آن را مي‌كاهد. يك ـ اهميت اداي حقوق برادران ديني بي‌گمان، پرداخت حقوق مردم در همه زمينه‌ها و به­ شكل عام و فراگير، از اصول شريعت اسلامي است و در سخنان پيشوايان اسلام، با تعبير‌هاي نغزي بر آن تأكيد شده است. دو ـ نكوهش پاي­مال كردن حقوق بـه هـمـان نـسـبـت كـه بر رعايت حقوق در اسـلام، پافشاري شده، ناديده انگاشتن حق مردم، با عنوان‌هاي تكان‌دهنده‌اي، ناپسند شمرده شده است . د) تعاون و همكاري اجتماعي يكي از مسائلي كه سبب تقويت هم‌بستگي اجتماعي مي‌شود، تعاون و همكاري افراد جامعه است. دوركيم، تعاون و همكاري را همان تقسيم كار اجتماعي مي دانست. تقسيم كار در كلي‏ ترين كاربرد خود عبارت است از تقسيم يك شغل به اجزايي كه هر يك از آن ها از سوي اشخاص به ­طور جداگانه انجام مي ‏گيرد. (جوليوس گولد و ويليام ل.كولب، 1376 : 255.) قرآن مي فرمايد: وَ تَعاوَنُوا عَلَي الْبِرِّ وَالتَّقْوي وَ لا تَعاوَنُوا عَلَي الاِْثْمِ وَالْعُدْوانِ وَاتَّقُوا اللّهَ إِنَّ اللّهَ شَديدُ الْعِقابِ. (مائده: 2) و [هـمـواره] در راه نـيـكـي و پـرهـيزكاري با هم تعاون و همكاري داشته باشيد و [هرگز] در راه گناه و تعدي همكاري نكنيد و از [مخالفت فرمان ] خدا بپرهيزيد كه مجازات خدا شديد است. يك ـ اهميت همكاري و تعاون اجتماعي در نگاه بزرگان دين تعاون اجتماعي به دليل نقش محوري آن در همبستگي اجتماعي، از جايگاه ويژه‌اي در اسلام برخوردار است، به­‌گونه‌اي كه پيامبراكرم (ص) آن را از موردهايي مي­ دانست كه رعايت نكردنش سبب بي‌ديني و خروج جامعه از مدار ولايت خداوند مي‌شود و عذاب الهي را پديد مي‌آورد. ايشان در اين باره مي ­فرمايد: مـَنْ أَصـْبـَحَ وَ لايـَهْتَمُّ بِأَمْرِ الْمُسْلِمينَ فَلَيْسَ مِنَ الاِْسْلامِ فِي شَيءٍ وَ مَنْ شَهِدَ رَجُلاً يُنادِي يا لَلْمُسْلِمينَ فَلَمْ يُجِبْهُ فَلَيْسَ مِنَ الْمُسْلِمينَ. (بحارالانوار: 21.) هركس چنين شود كه به امور مسلمان‌ها همت نگمارد، چيزي از اسلام در او نيست و كسي كه شاهد بـاشـد انـسـانـي فـرياد مي­ زند و از مسلمانان كمك مي طلبد، ولي به او كمك نكند، جزو مسلمانان نيست. دوـ مهم‌ترين مصداق‌هاي همكاري اجتماعي همكاري اجتماعي در اجراي حق يكي از مصداق‌هاي خير و پرهيزكاري، اجراي حق و عدالت است. همكاري در مبارزه با باطل و اجراي حق، يكي از مورد‌هايي است كه همبستگي اجتماعي را در پي دارد. اميرمؤمنان علي(ع) اين‌گونه مشاركت را جزو حقوق واجب الهي برشمرده است و مي‌فرمايد: لَكِنْ مِنْ وَاجِبِ حُقُوقِ اللَّهِ عَلَي عِبَادِهِ … التَّعَاوُنُ عَلَي إِقَامَةِ الْحَقِّ بَيْنَهُمْ. ( صبحي صالح: 334.) بخشي از حقوق واجب الهي بر بندگان اين است كه… براي اجراي حق در ميان خود همكاري كنند. ادامه دارد...

نظرات شما عزیزان:

موضوعات مرتبط: مقالات