همبستگی اجتماعی در نگاه اسلام / 14 ---------------------------------------------- 3. روابط گروه‌هاي اجتماعي ------------------------------------- گروه‌هاي اجتماعي شامل گروه‌هاي خانوادگي، خويشاوندي، قومي، (هم‌مليتي) است. اسلام براي هركدام از اين گروه‌هاي اجتماعي، سفارش ويژه‌اي دارد كه برخي از آن ها را بررسي مي كنيم: الف) روابط مؤمنان با مؤمنان و كافران وقتي هويت اجتماعي شكل مي‌گيرد كه مرزهاي اجتماعي مشخص باشد و مرزها هنگامي مشخص خواهد شد كه افراد خودي‌ها را بشناسند و نسبت به آن ها مهربان باشند و از دشمنان فاصله بگيرند و در صورت لزوم، با آن ها خصمانه برخورد كنند. قرآن با تأكيد بر اين دو عامل؛ يعني جاذبه خودي‌ها و دافعه بيگانگان، خواسته است تا هر چه بيشتر در شكل‌گيري وفاق اجتماعي مطلوب بكوشد. ب) روابط مردم با حكومت اسلامي مهم‌‌ترين عنصر همبستگي اجتماعي، نوع پيوند مردم با حكومت است. حضرت علي(ع) در خطبه‌اي اين مسئله را زير عنوان «حق الوالي علي الرعيه و حق الرعيه علي الوالي» بيان فرمود. ( صبحي صالح :333 و334 و سيد رضي: 528 و 529) حضرت علي(ع) پيش از هرچيز تأكيد مي‌كند: باعظمت‌ترين حقوق الهي، حق حاكم بر مردم و حق مردم بر حاكم است … و آن را نظام تشكل و پيوند آنان قرار داد و مايه عزت دينشان؛ پس كار مردم به نتيجه نمي‌رسد و راه اصلاح نمي‌پيمايد, مگر به صلاح حاكم و حاكم كارش به انجام نمي‌رسد، مگر به استقامت مردم. پس اگر مردم حق حاكم را ادا كنند و حاكم حق مردم را ادا كند، مسيرهاي روشن دين هموار و نشانه‌هاي عدالت معتدل و برپا و سنت‌ها در مجراي خود به جريان مي‌افتد. در نتيجه, زمانه اصلاح مي‌شود و دولت استمرار و بقا مي‌يابد و دشمنان از تسلط بر جامعه نااميد مي‌شوند، ولي زماني‌كه اين‌ دو حق يكديگر را رعايت نكنند, به اين معنا كه رعيت بر حاكم غالب شود يا حاكم ظلم و تعدي روا دارد، كلمه جامع آن ‌دو مختلف مي­ گردد و پراكندگي در جامعه نفوذ مي­ كند و ستم رواج مي ­يابد و بيداد خواهد كرد و فساد و تباهي در دين زياد خواهد شد و طوق سنت‌ها رها مي­ گردد. در اين زمان, به هوا و هوس عمل مي­ شود و احكام الهي معطل مي ­ماند و اختلالات و بيماري‌هاي نفساني رو به فراواني مي‌گذارد… پس در اين هنگام, افراد صالح, خوار خواهند شد و اشرار مورد احترام قرار خواهند گرفت. ( صبحي صالح :333 و334 ) يك ـ خيرخواهي و پند حاكمان و ياري آن ها در اجراي حق حضرت علي(ع) در ‌اين‌ باره مي‌فرمايد: آنچه از حقوق خداوندي كه بر بندگانش واجب است، خيرانديشي، نصيحت و خيرخواهي به قدر طاقت و هم­ياري براي برپا داشتن حق در ميانشان است. [در اينجا ممكن است كسي بپرسد كه حاكم نياز به خيرخواهي از مادون خود ندارد كه حضرت در جواب مي‌فرمايد:] و هيچ انساني هر اندازه هم داراي مقامي بزرگ در حق و فضيلت و پيشرو در دين باشد، از كمك و ياري شدن در عمل به آن حقي كه خداوند بر او مقرر فرموده است، بي‌نياز نيست. همچنين هيچ انساني هر اندازه هم كه مردم او را حقير و پست بشمارند و چشمان آنان او را به خواري بنگرند، پست‌تر از آن نيست كه انسان‌ها را در اداي حق ياري كند يا خود او شايسته ياري باشد.(همان: 334.) دو ـ خودداري حاكمان از فخر‌فروشي و غرورورزي امام علي(ع) مي­فرمايد: قطعي است كه از زشت‌ترين حالت زمام‌داران نزد مردمان صالح اين است كه مردم درباره آنان گمان فخر‌فروشي و غرور ‌ورزي داشته باشند و وضع شخصيتي آنان بر كبر مبتني شود. من اكراه دارم از اين كه در ذهن شما اين گمان خطور كند كه من مدح و تمجيد و شنيدن درود را دوست مي‌دارم. خدا را سپاس مي‌گويم كه چنين نيستم… گفت‌وگويتان با من مانند گفت‌وگو با جباران روزگار و ساختگي نباشد و در برابر من از تسليم و خويشتن‌داري كه در برابر نيرومندان پرخاشگر داريد, بپرهيزيد. هرگز از بيان گفتار حق به من يا مشورت با من براي اجراي حق خويشتن‌داري نكنيد. من بالاتر از آن نيستم كه خطا كنم و در كاري كه انجام مي‌دهم, از ارتكاب خطا در امان نيستم، مگر آن كه خداوندي كه مالك‌تر از من به من است، كفايتم كند. سه ـ تعاون و ياوري بر اداي آن حاكم بايد خيرخواه مردم باشد و مردم نيز خيرخواه حاكم. حاكم, خيرخواهي خود را در كارهاي عمراني و رشد معنوي مردم و مردم, خيرخواهي خود را با نصيحت كردن نشان دهند. نكته مهمي كه اين حديث شريف بدان تأكيد كرده «حُسنُ التَّعاوُن» است، نه «تعاون». مردم و حكومت نه تنها بايد خيرخواه يكديگر باشند، بلكه بايد به يكديگر ياري رسانند. دولت بايد بكوشد بارهايي را از دوش مردم بردارد و مردم هم بايد همه كارها را بر عهده دولت نگذارند، بلكه با دولت همكاري كنند و دولت را از خود بدانند. با توجه به عواملي كه حضرت علي(ع) مي‌فرمايد، همكاري ميان مردم و دولت پديد خواهد آمد و همبستگي اجتماعي شكل خواهد گرفت. دئر كسب رضاي حق موفق باشيد -------------------------------------------------- سیدعلیرضا شفیعی مطهر ----------------------------------------------------------------------------------------- منابع و مآخذ ۱ - قرآن كريم ۲- آرون،ريمون (۱۳۷۰)، مراحل اساسي انديشه در جامعه ‏شناسي، ترجمه: باقر پرهام، تهران، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامي، چ ۲ ۳- آزاد ارمكي،تقي (۱۳۷۶)، انديشه اجتماعي متفكران مسلمان، تهران، سروش ، چ ۲ ۴- آويني،سيد مرتضي (۱۳۷۸)، آغازي بر يك پايان، تهران، ساقي ۵- ابن خلدون (۱۳۶۶) ، مقدمه، ترجمه: محمدپروين گنابادي، تهران، انتشارات علمي و فرهنگي، ج ۱ ۶- اچ ترنر،جاناتان (۱۳۷۱)، پيدايش نظريه جامعه ‏شناسي، ترجمه: عبدالعلي لهسايي‌زاده، شيراز، فرهنگ ۷ - اديب،محمدحسين (۱۹۶۳)، الروابط الاجتماعيه في الاسلام، تهران، مكتبه النينوي الحديثيه ۸ - استانفورد كوهن،آلوين (۱۳۶۹)، تئوري‌هاي انقلاب، ترجمه: علي‌رضا طيب، تهران، قومس، چ 1، به نقل از: Chalmers Johnson, revoloutionary change, P Boston, 1966, P.42. ۹ - بشيريه ،حسين (۱۳۷۴)، انقلاب و بسيج اجتماعي، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چ ۱ ۱۰ - تنهايي ،ابوالحسن (۱۳۷۱)، درآمدي بر مكاتب و نظريه‏ هاي جامعه‏ شناسي، تهران، مرنديز، چ ۱ ۱۱ - پيترورسلي(۱۳۸۹)، نظم اجتماعي در نظريه ‏هاي جامعه‏ شناسي ۱۲ - جانسون ،چالمرز (۱۳۶۳)، تحول انقلابي، ترجمه: حميد الياسي، تهران، اميركبير ، چ ۱ ۱۳ - چلبي،مسعود (۱۳۵۷)، جامعه ‏شناسي نظم، تهران، نشر ني ۱۴ - دهخدا، علامه علي اكبر ،لغت نامه دهخدا، به نقل از: فرهنگ فارسي معين، دكتر محمد معين ۱۵ - دوركيم، اميل(۱۳۶۹) ، درباره تقسيم كار اجتماعي، ترجمه : باقر پرهام، بابل، نشر كتاب‌سراي بابل، چ۱ ۱۶ - روشه،گي (۱۳۷۶)، جامعه‌شناسي تالكوت پارسونز، ترجمه: عبدالحسين نيك‌گهر، تهران، مؤسسه‌ فرهنگي انتشارات تبيان، چ ۱ ۱۷ - ريترز،جورج(۱۳۸۲) ، نظريه جامعه‌شناسي در دوران معاصر، ترجمه: محسن ثلاثي، تهران، انتشارات علمي، چ ۲ ۱۸ - صبحي، صالح، نهج البلاغه ،قم، انتشارات دارالهجره، بي­تا ۱۹ - طوسي، خواجه نصيرالدين (۱۳۶۲)، اخلاق ناصري، ترجمه: مجتبي‏ مينوي و علي‌رضا حيدري، تهران، خوارزمي، چ ۱ ۲۰ - فارابي،ابونصر (۱۹۹۱م)، كتاب آراي اهل المدينة الفاضلة، بيروت، دارالمشرق، چ ۶ ۲۱ - فارابي،ابونصر (۱۹۸۶م)، فصولٌ منتزعة، بيروت، دارالمشرق، چ ۲ ۲۲ - كليني، محمد بن يعقوب(۱۳۶۵) ، اصول كافي ،تهران، دارالكتب الاسلاميه، ج۲ ۲۳ - كوزر،لوييس (۱۳۶۸)، زندگي و انديشه بزرگان جامعه‌شناسي، ترجمه: محسن ثلاثي، تهران، انتشارات علمي، چ ۱ ۲۴ - مجلسي ، علامه محمد باقر ، بحارالانوار،پايگاه اطلاع رساني علامه مجلسي،http://www.majlesi.net/ ۲۵ - مصباح يزدي، تقي (۱۳۷۸) ، معارف قرآن (7)، اخلاق در قرآن، انتشارات مؤسسه آموزشي ـ پژوهشي امام خميني ، چ 1،ج۳ ۲۶ - مصباح يزدي،محمد‌تقي (۱۳۷۷)، آموزش فلسفه، سازمان تبليغات اسلامي، چ 8 ، قم، ج ۱ ۲۷ - وبر، ماكس (۱۳۷۱)، اخلاق پروتستان و روح سرمايه‌داري، ترجمه: عبدالمعبود انصاري، تهران، سمت

نظرات شما عزیزان:

موضوعات مرتبط: مقالات